Sadece güçlü olanların hayatta kalabildikleri dünyanın en zor coğrafyalarından biri olan ve Türklerin uzunca bir zaman yaşadığı bu toprakların adı Orta Asya  diye bilinse de aslında Türkistan’dır. Bu topraklarda sayısız devlet kuran bütün Türk ulusları Türkistan adını kullanmıştır. Günümüzde akademik çevrelerde bile sıkça kullanılan Orta Asya ifadesi ise yalnızca coğrafi bir tanımdan ibarettir.

İş bu Türkistan topraklarında kurulan Birinci Göktürk Devleti 630 yıllarında doğu ve batı olarak ikiye ayrılır ve Çinliler tarafından dağıtılarak fetret dönemine girer. Saltanat devresi kesilir ama Türkler asla tam olarak Çin’in hakimiyetine girmez. Çinliler Göktürklerin yönetici halkı olan idareci boylarını Çin seddinin iç tarafına alarak onları kendi içlerinde eritmeye çalışırlar. Tonyukuk’un soyu da kontrol altındadır. Ve Tonyukuk bu şartlar altında Çin’de doğar. Daha sonra ailesi, Türk hanedan üyeleriyle birlikte ihtilal yapar ve yarım asırlık esaret biter. Büyük mücadeleler ve savaşlar sonrasında Türkistan’ın kalbi olan Ötüken’e (Orhun Vadisi) yerleşirler. Böylelikle yalnız Türk kağanlığının değil günümüze kadar gelecek bütün Türk halklarının tarihleri şekillenmeye başlar.

Bilge Tonyukuk, önce İlteriş Kağan’a on yıl vezirlik yapar. O vefat edince yerine geçen Kapgan Kağan’a ve ondan sonrada Bilge Kağan’a da aynı şekilde hizmet eder. Devleti en çetrefilli zamanlarda kağanlarla birlikte ayağa kaldırır. Bütün Türk devletlerini tek devlet altında birleştirir.

Bilge Tonyukuk, Türk Kağanlığı için neler yaptıklarını önce kendi halkına sonra gelecek nesillere aktarmak için 720 yılında bir abide diktirir. Şu anda Moğolistan sınırları içinde bulunan iki taş halindeki bu abideye işlenen yazılar, dört yüzüne de dokuz ünlü, on dokuz ünsüz harften oluşan Göktürk alfabesiyle ve oyma olarak yazılmıştır. Anıtın müellifi doğrudan doğruya Bilge Tonyukuk’tur. Yazdıkları yüzyıllar sonrasına ulaşsın diye abidelerin sütunlarını granit taştan yaptırmıştır. Devamı... https://sumbulsokak.com/